Prekursorzy łódzkiej awangardy - Strzemiński i Kobro

  • Drukuj zawartość bieżącej strony
  • Zapisz tekst bieżącej strony do PDF
8 marca 2017

Rok 2017 to rok obchodów stulecia awangardy w Polsce . To okazja do przypomnienia ogromnego znaczenia nowatorskich nurtów w dziedzinie literatury, sztuki, muzyki i filmu, które zdominowały życie kulturalne w latach 20. i 30. XX wieku W licznych wydarzeniach orgaznizowanych przez placówki kulturalne zostaną przypomniane sylwetki i twórczość największych artystów tamtych czasów.

W dziedzinie sztuk plastycznych należeli do nich niewątpliwie Władysław Strzemiński i Katarzyna Kobro - najwybitniejsza para polskiego ruchu awangardowego, których większa cześć artystycznego życia związana była właśnie z Łodzią. Zanim na stałe przeprowadzili się do Łodzi jesienią 1931 r., tworzyli i mieszkali między innymi w Szczekocinach, Żakowicach, Brzezinach i Koluszkach. Utrzymując się z pensji nauczycielskich prowadzili skromne życie, jednocześnie rozwijając działalność artystyczną torującą drogę do rozwoju nowej sztuki. Początkowo działali w grupie „Blok”, potem w grupie „Praesens”, by ostatecznie stać się inicjatorami grupy artystycznej „a.r.”(awangarda rzeczywista). Rozpoczęli gromadzenie dzieł najważniejszych artystów tamtego okresu z zamierzeniem przekazaniach ich do muzeum. W tym celu już w 1929 r. rozpoczęli rozmowy w sprawie umieszczenia Międzynarodowej Kolekcji Sztuki Nowoczesnej w nowo tworzonym Miejskim Muzeum Historii i Sztuki im. Juliana i Kazimierza Bartoszewiczów w Łodzi (byłaby to druga na świecie, po Kabinett der Abstraktem w Hanowerze, stała ekspozycja sztuki abstrakcyjnej). Rozmowy z władzami miasta zostały w końcu sfinalizowane podpisaniem w dniu 15 lutego 1931 r. umowy między Przecławem Smolikiem, jako przedstawicielem Magistratu, a Władysławem Strzemińskim, występującym w imieniu grupy „a.r”. Grupa podejmowała się zbierania kolekcji dzieł obrazujących rozwój i stan ówczesny sztuki nowoczesnej polskiej i zagranicznej i przekazania jej jako depozytu do Miejskiego Muzeum. Licząca wówczas 21 dzieł kolekcja została w tym samym czasie udostępniona pierwszy raz publiczności. Pośród wystawionych obrazów eksponowane były niewielkie gipsowe akty autorstwa Kobro.

W 1932 r. Strzemiński otrzymał Nagrodę Miasta Łodzi dla sztuk plastycznych. Oprócz niewątpliwego prestiżu było to również dla małżeństwa artystów znaczne polepszenie ciężkiej sytuacji finansowej. Wysokość nagrody wyniosła  10 tys. zł (ówczesna pensja nauczyciela w tym okresie wynosiła średnio ok 150 zł). Uroczystość wręczenia nagrody odbyła się w atmosferze protestów zorganizowanych przez przeciwników grupy plastyków postępowych Znalazło to swoje odzwierciedlenie w lokalnej prasie. W rozgorzałej dyskusji o roli sztuki nowoczesnej aktywnie udział brał sam Strzemiński, publikując artykuły w obronie nurtów postępowych. Mimo mało przychylnej atmosfery obydwoje nadal wiele tworzyli i wystawiali. Powstawały coraz to nowe kompozycje przestrzenne oraz akty gipsowe Kobro i obrazy unistyczne Strzemińskiego. Od 1933 roku uczestniczyli we wszystkich wystawach orgaznizowanych przez Instytut Propagandy Sztuki w Łodzi oraz Zawodowy Związek Polskich Artystów Plastyków. W ramach rozwijania działalności tego ostatniego, Władysław Strzemiński stał się inicjatorem jednodniowych wystaw połączonych z wieczorami dyskusyjnymi dotyczącymi malarstwa, kompozycji i zagadnień sztuki nowoczesnej. W 1936 roku urodziła się córka Strzemińskich - Nika. Konieczność opieki nad dzieckiem spowodowała, ze Kobro wycofała się z działalności artystycznej na dłuższy czas.

Lata II wojny światowej to dla małżeństwa artystów ciężki okres walki o przetrwanie, próby ocalenia dorobku artystycznego i narastającego konfliktu we wzajemnych relacjach. Podczas okupacji niemieckiej obydwoje zadeklarowali się jako osoby narodowości rosyjskiej. Stało się to podstawą późniejszego konfliktu między nimi. Podpisanie w czasie wojny tak zwanej „listy rosyjskiej” miało swoje dalsze konsekwencje. Po wojnie toczyło się w tej sprawie postępowanie prokuratorskie o odstępstwo od narodowości polskiej. Zostało ono umorzone wobec Władysława Strzemińskiego. Katarzyna Kobro została skazana przez sąd, a następnie również uniewinniona. W 1945 r. Władysław Strzemiński został wykładowcą w łódzkiej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych, której był współzałożycielem. Wykładał historię sztuki, zasady formy, liternictwo i grafikę funkcjonalną. W tym samym roku przekazał swoją spuściznę artystyczną Muzeum Sztuki w Łodzi. Kolejne lata przyniosły ostateczny rozpad małżeństwa artystów, które zakończyło się w atmosferze wzajemnych oskarżeń i niechęci. Ich osobisty konflikt miał przełożenie na dalsze życie zawodowe Katarzyny Kobro, która została odsunięta od łódzkiego środowiska artystycznego. W tym czasie szyła i sprzedawała zabawki, malowała drobne pejzaże. Zmarła w 1951 roku po zdiagnozowaniu nieuleczalnej choroby. Władysław Strzemiński po utracie posady w WSSP za nieprzestrzeganie zasad realizmu socjalistycznego, zmarł na gruźlice w 1952 r.

Władysław Strzemiński to artysta znany przede wszystkim ze swojej nowatorskiej koncepcji malarstwa zwanej UNIZMEM. Głosi ona, że obraz powinien być jednorodną kompozycją złożoną z elementów abstrakcyjnych i stworzyć wrażenie powierzchni absolutnie płaskiej. Zainteresowania i prace Strzemińskiego, tak jako artysty malarza, jak i jako teoretyka sztuki i pedagoga, nie ograniczały się tylko do sztuki stosowanej. W równym stopniu realizował się i interesował architekturą wnętrz, modelarstwem czy grafiką drukarską. Był autorem nowatorskiego kształtu czcionki drukarskiej, nazywanej alfabetem Strzemińskiego (wykorzystywanej obecnie miedzy innymi w logo Łodzi).

Podstawy teoretyczne koncepcji malarstwa Strzemińskiego zostały wyłożone w pracy napisanej wspólnie z Katarzyną Kobro pt. ”Kompozycja przestrzeni. Oblicza rytmu czasoprzestrzennego”. Publikacja była przede wszystkim wykładem zasad UNIZMU, wychodzącym poza malarstwo, czyli poszerzeniem o uwagi na temat rzeźby i architektury. To właśnie w niej Katarzyna Kobro zawarła swoją koncepcję rzeźby otwartej - stanowiącej jedność z przestrzenią w której powstaje.

W zasobie Archiwum Państwowego w Łodzi materiały archiwalne dotyczące działalności pary artystów zachowały się w niewielkim stopniu. Stanowią one niewątpliwe ciekawe uzupełnienie wiedzy o życiu i twórczości czołowych twórców sztuki awangardowej w Polsce.

Autor: Anna Kaniewska

Galeria

  • Powiększ zdjęcie Portret Władysława Strzemińskiego, Stefan Krygier, 1983 r.

    Portret Władysława Strzemińskiego, Stefan Krygier, 1983 r.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński wymieniony, jako nauczyciel rysunku i kaligrafii w zbiorowym powołaniu nauczycieli na rok szkolny 1931/1932 w Państwowej Szkole Przemysłowo-Handlowej Żeńskiej w Łodzi przy ul. Kopernika 41.

    Władysław Strzemiński wymieniony, jako nauczyciel rysunku i kaligrafii w zbiorowym powołaniu nauczycieli na rok szkolny 1931/1932 w Państwowej Szkole Przemysłowo-Handlowej Żeńskiej w Łodzi przy ul. Kopernika 41.

  • Powiększ zdjęcie Umowa dotycząca przekazania przez grupę „a.r.” kolekcji dzieł sztuki nowoczesnej łodzkiemu Magistratowi dla Muzeum Miejskiego Historii i Sztuki im. J. K. Bartoszewiczów w Łodzi, 1931 r.

    Umowa dotycząca przekazania przez grupę „a.r.” kolekcji dzieł sztuki nowoczesnej łodzkiemu Magistratowi dla Muzeum Miejskiego Historii i Sztuki im. J. K. Bartoszewiczów w Łodzi, 1931 r.

  • Powiększ zdjęcie Spis obrazów przekazanych przez grupę „a.r” w depozyt łódzkiemu Magistratowi, 1931 r.

    Spis obrazów przekazanych przez grupę „a.r” w depozyt łódzkiemu Magistratowi, 1931 r.

  • Powiększ zdjęcie Spis obrazów umieszczonych w sali „sztuki nowoczesnej” w Muzeum Miejskim Historii i Sztuki im. J.K.Bartoszewiczów w Łodzi, 1931 r.

    Spis obrazów umieszczonych w sali „sztuki nowoczesnej” w Muzeum Miejskim Historii i Sztuki im. J.K.Bartoszewiczów w Łodzi, 1931 r.

  • Powiększ zdjęcie Spis obrazów umieszczonych w sali „sztuki nowoczesnej” w Muzeum Miejskim Historii i Sztuki im. J.K.Bartoszewiczów w Łodzi, wśród nich wymienione prace Katarzyny Kobro

    Spis obrazów umieszczonych w sali „sztuki nowoczesnej” w Muzeum Miejskim Historii i Sztuki im. J.K.Bartoszewiczów w Łodzi, wśród nich wymienione prace Katarzyny Kobro

  • Powiększ zdjęcie Doniesienia pism francuskich o międzynarodowej kolekcji sztuki nowoczesnej,1932 r.

    Doniesienia pism francuskich o międzynarodowej kolekcji sztuki nowoczesnej,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Doniesienia prasowe dotyczące powstania w Polsce kolekcji sztuki nowoczesnej w dzienniku „La Liberte”,1932 r.

    Doniesienia prasowe dotyczące powstania w Polsce kolekcji sztuki nowoczesnej w dzienniku „La Liberte”,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Decyzja o przyznaniu Władysławowi Strzemińskiemu Nagrody m. Łodzi dla sztuk plastycznych za całokształt twórczości,1932 r.

    Decyzja o przyznaniu Władysławowi Strzemińskiemu Nagrody m. Łodzi dla sztuk plastycznych za całokształt twórczości,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo Przecława Smolika - pt. „Władysław Strzemiński laureat tegorocznej nagrody artystycznej miasta Łodzi”,1932 r.

    Pismo Przecława Smolika - pt. „Władysław Strzemiński laureat tegorocznej nagrody artystycznej miasta Łodzi”,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo Przecława Smolika - pt.„Władysław Strzemiński laureat tegorocznej nagrody artystycznej miasta Łodzi”,1932 r.

    Pismo Przecława Smolika - pt.„Władysław Strzemiński laureat tegorocznej nagrody artystycznej miasta Łodzi”,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo Przecława Smolika -  pt. „Władysław Strzemiński laureat tegorocznej nagrody artystycznej miasta Łodzi”,1932 r.

    Pismo Przecława Smolika - pt. „Władysław Strzemiński laureat tegorocznej nagrody artystycznej miasta Łodzi”,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Dyplom przyznania Nagrody m. Łodzi dla sztuk plastycznych Władysławowi Strzemińskiemu,1932 r.

    Dyplom przyznania Nagrody m. Łodzi dla sztuk plastycznych Władysławowi Strzemińskiemu,1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo Zarządu Zrzeszenia Artystów Plastyków we Lwowie do Magistratu m. Łodzi wyrażające poparcie decyzji przyznania  Wł. Strzemińskiemu Nagrody m. Łodzi w 1932 r.

    Pismo Zarządu Zrzeszenia Artystów Plastyków we Lwowie do Magistratu m. Łodzi wyrażające poparcie decyzji przyznania Wł. Strzemińskiemu Nagrody m. Łodzi w 1932 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo do łódzkich władz miejskich dotyczące informacji o powołaniu Zarządu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków w którym figuruje, jako wice-prezes Władysław Strzemiński, 1933 r.

    Pismo do łódzkich władz miejskich dotyczące informacji o powołaniu Zarządu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków w którym figuruje, jako wice-prezes Władysław Strzemiński, 1933 r.

  • Powiększ zdjęcie Opis Działu Sztuki Nowoczesnej w Miejskim Muzeum Historii Sztuki im. J.K.Bartoszewiczów w Łodzi,1934 r.

    Opis Działu Sztuki Nowoczesnej w Miejskim Muzeum Historii Sztuki im. J.K.Bartoszewiczów w Łodzi,1934 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo do Wydziału Bezpieczeństwa Łódzkiego Starostwa Grodzkiego w sprawie powołania nowego składu Zarządu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków.W piśmie figurują Władysław Strzemiński - wice-prezes i Kobro-Strzemińska Katarzyna - skarbnik,1935 r.

    Pismo do Wydziału Bezpieczeństwa Łódzkiego Starostwa Grodzkiego w sprawie powołania nowego składu Zarządu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków.W piśmie figurują Władysław Strzemiński - wice-prezes i Kobro-Strzemińska Katarzyna - skarbnik,1935 r.

  • Powiększ zdjęcie Akta Prokuratury Sądu Specjalnego Karnego w Łodzi w  sprawie rehabilitacyjnej Władysława Strzemińskiego,1945 r.

    Akta Prokuratury Sądu Specjalnego Karnego w Łodzi w sprawie rehabilitacyjnej Władysława Strzemińskiego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo do Sądu Grodzkiego w Łodzi w sprawie wszczęcia postępowania dotyczącego Władysława Strzemińskiego,1945 r.

    Pismo do Sądu Grodzkiego w Łodzi w sprawie wszczęcia postępowania dotyczącego Władysława Strzemińskiego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

    Podanie Władysława Strzemińskiego o rozpoczęcie postępowania rehabilitacyjnego,1945 r.

  • Powiększ zdjęcie Pismo Zarządu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków do Sądu Grodzkiego w Łodzi o przyspieszenie terminu sprawy rehabilitacyjnej Władysława Strzemińskiego,1946 r.

    Pismo Zarządu Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków do Sądu Grodzkiego w Łodzi o przyspieszenie terminu sprawy rehabilitacyjnej Władysława Strzemińskiego,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Wycinek prasowy dotyczący wystawy sztuki nowoczesnej w starym Ratuszu w Łodzi (marzec 1941 r.) stanowiący załącznik w sprawie rehabilitacyjnej Władysława Strzemińskiego,1946 r.

    Wycinek prasowy dotyczący wystawy sztuki nowoczesnej w starym Ratuszu w Łodzi (marzec 1941 r.) stanowiący załącznik w sprawie rehabilitacyjnej Władysława Strzemińskiego,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Wniosek wiceprokuratora Sądu Okręgowego w Łodzi o zakończenie postępowania przeciwko Władysławowi Strzemińskiemu,1946 r.

    Wniosek wiceprokuratora Sądu Okręgowego w Łodzi o zakończenie postępowania przeciwko Władysławowi Strzemińskiemu,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Wniosek wiceprokuratora Sądu Okręgowego w Łodzi o zakończenie postępowania przeciwko Władysławowi Strzemińskiemu,1946 r.

    Wniosek wiceprokuratora Sądu Okręgowego w Łodzi o zakończenie postępowania przeciwko Władysławowi Strzemińskiemu,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Zapis w księdze inwentarzowej Muzeum Sztuki w Łodzi informujący o przekazaniu w darze przez Władysława Strzemińskiego swoich obrazów,1946 r.

    Zapis w księdze inwentarzowej Muzeum Sztuki w Łodzi informujący o przekazaniu w darze przez Władysława Strzemińskiego swoich obrazów,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Zapis w księdze inwentarzowej Muzeum Sztuki w Łodzi informujący o przekazaniu w darze przez Władysława Strzemińskiego swoich obrazów,1946 r.

    Zapis w księdze inwentarzowej Muzeum Sztuki w Łodzi informujący o przekazaniu w darze przez Władysława Strzemińskiego swoich obrazów,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Zapis w księdze inwentarzowej Muzeum Sztuki w Łodzi informujący o przekazaniu w darze przez Władysława Strzemińskiego swoich obrazów,1946 r.

    Zapis w księdze inwentarzowej Muzeum Sztuki w Łodzi informujący o przekazaniu w darze przez Władysława Strzemińskiego swoich obrazów,1946 r.

  • Powiększ zdjęcie Folder z wystawy prac Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego zorganizowanej w 1956 r. przez Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi.

    Folder z wystawy prac Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego zorganizowanej w 1956 r. przez Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi.

  • Powiększ zdjęcie Spis prac Władysława Strzemińskiego zaprezentowanych podczas wystawy zorganizowanej w 1956 r. przez  Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi.

    Spis prac Władysława Strzemińskiego zaprezentowanych podczas wystawy zorganizowanej w 1956 r. przez Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi.

  • Powiększ zdjęcie Katarzyna Kobro, „Akt”.

    Katarzyna Kobro, „Akt”.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński, „Głowa Murzyna”.

    Władysław Strzemiński, „Głowa Murzyna”.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński, „Kompozycja architektoniczna”.

    Władysław Strzemiński, „Kompozycja architektoniczna”.

  • Powiększ zdjęcie Katarzyna Kobro, „ Rzeźba przestrzenna”.

    Katarzyna Kobro, „ Rzeźba przestrzenna”.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński, „Martwa Natura”.

    Władysław Strzemiński, „Martwa Natura”.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński, ”Pejzaż łódzki”.

    Władysław Strzemiński, ”Pejzaż łódzki”.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński, „Pejzaż morski”.

    Władysław Strzemiński, „Pejzaż morski”.

  • Powiększ zdjęcie Władysław Strzemiński,„ Małorolni”.

    Władysław Strzemiński,„ Małorolni”.

  • Powiększ zdjęcie Notatka informacyjna podsumowująca wystawę zorganizowaną w 1956 r. przez Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi.

    Notatka informacyjna podsumowująca wystawę zorganizowaną w 1956 r. przez Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi.

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2017-03-08
Data publikacji:2017-03-08
Osoba sporządzająca dokument:Anna Kaniewska
Osoba wprowadzająca dokument:Wojciech Kowaluk
Liczba odwiedzin:12962