"Do Narodu Polskiego" - program rządu Jędrzeja Moraczewskiego

Józef Piłsudski przejmując od Rady Regencyjnej całą władzę nad tworzącym się aparatem państwa (szerzej patrz pod datą 14 listopada 1918 r.), zobowiązuje się do powołania Rządu Narodowego. Zadanie jego sformowania powierza Ignacemu Daszyńskiemu, byłemu premierowi "rządu lubelskiego". Kandydatura ta wzbudza zdecydowany sprzeciw stronnictw prawicowych, co w efekcie prowadzi do dymisji Daszyńskiego. 18 listopada Piłsudski mianuje nowego prezydenta ministrów, również socjalistę, choć bardziej umiarkowanego - Jędrzeja Moraczewskiego.

Program pierwszego oficjalnego rządu niepodległej Polski zostaje sformułowany w odezwie "Do Narodu Polskiego" z 20 listopada. Zgodnie z zawartą w niej deklaracją, nadrzędnym celem gabinetu Moraczewskiego jest "Polska wielka nie tylko obszarem, ale pełnią praw jej ludności, potężna wewnętrznym zespoleniem oświeconego, świadomego swych praw, zażywającego dobrobytu, wyzwolonego z ucisku i wyzysku ludu".

W manifeście Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej pojawia się informacja, że będzie on pełnił władzę do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego, a więc do początku 1919 roku. Dodano przy tym, że wybory do Sejmu mają opierać się na powszechnym, równym, bezpośrednim, tajnym i proporcjonalnym głosowaniu wszystkich obywateli i obywatelek, którzy ukończyli 21 lat.

W programie rząd zapowiada: "doprowadzenie do ostatecznego zjednoczenia wszystkich ziem, zamieszkałych przez ludność polską lub dobrowolnie do Polski ciążących"; obronę polskich granic na konferencji pokojowej; pomoc dla Lwowa; nawiązanie i utrzymanie przyjaznych stosunków z wszystkimi państwami, w pierwszej kolejności zaś z krajami zwycięskiej koalicji; dążenie do pokojowego współistnienia z sąsiadami i polubownego rozstrzygania spornych kwestii granicznych oraz tworzenie silnej armii narodowej.

W polityce wewnętrznej rząd Moraczewskiego zapowiada: podjęcie działań zmierzających do scalenia wewnętrznego państwa poprzez likwidację odrębności dzielnicowych, powstałych w wyniku ich funkcjonowania w odmiennych warunkach prawnych; natychmiastowe zapoczątkowanie budowy administracji w kraju, którą mają tworzyć ludzie kompetentni i cieszący się całkowitym zaufaniem "mas ludowych"; wprowadzenie norm ogólnych w dziedzinie samorządu lokalnego oraz popieranie dalszego rozwoju milicji ludowej w miastach i wsiach.

Za jeden z pierwszych swoich obowiązków rząd uznaje aprowizację ludności i ogłasza bezwzględną walkę z lichwą żywnościową. Zapowiada reformę rolną i jak najszybsze uruchomienie przemysłu, a w dziedzinie skarbowości - ujednolicenie systemów podatkowych we wszystkich dzielnicach kraju i reformę opodatkowania "w duchu sprawiedliwego rozkładu ciężarów podatkowych".

Jako "rząd ludowy" gabinet Moraczewskiego opowiada się za gruntowną przebudową społeczno-gospodarczą kraju i postuluje w tym względzie szereg postępowych i radykalnych reform. Zapowiada przygotowanie projektów ustaw dotyczących: przymusowego wywłaszczenia większej własności ziemskiej; upaństwowienia kopalń, salin, przemysłu naftowego i dróg komunikacji; prawa o ochronie pracy oraz ubezpieczeń od bezrobocia, choroby i na starość. Już teraz, nie czekając na stosowne uchwały Sejmu, wprowadza na terenie kraju: całkowite równouprawnienie wszystkich obywateli bez różnicy wyznania i narodowości, wolność sumienia, słowa, druku, zgromadzeń, związków zawodowych i strajków oraz 8-godzinny dzień roboczy. Zapowiada też stworzenie powszechnej świeckiej szkoły, bezpłatnej i dostępnej dla każdego bez względu na stan majątkowy.

Program gabinetu Moraczewskiego odnosi się ponadto do spraw wymiaru sprawiedliwości i ochrony dóbr kultury.

Pomimo krótkotrwałej działalności rządu - zostanie rozwiązany po konsultacjach z Józefem Piłsudskim 16 stycznia 1919 r. - odegra on istotną rolę w historii II Rzeczypospolitej. Decyzje podjęte przez niego i wcześniejszy "rząd lubelski" przyniosą: likwidację przywilejów stanowych; wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy i ubezpieczeń na wypadek choroby; zakaz zatrudniania nieletnich; bezpłatne nauczanie w szkołach powszechnych; przyznanie pełnego prawa kobietom oraz organizację inspekcji pracy. Przyjęte w odradzającym się kraju ustawodawstwo socjalne będzie odtąd korzystnie wyróżniać Polskę na tle innych krajów Europy.

Tomasz Walkiewicz