Demobilizacja I Korpusu Polskiego w Rosji

Nad I Korpusem Polskim w Rosji zbierają się ciemne chmury. Dramatyczne położenie, w jakim się znalazł w maju 1918 r., ma swoje źródło w wydarzeniach z końca lutego tego roku. Stale atakowany przez oddziały bolszewickie, dążące do jego rozbrojenia, zetknął się niespodziewanie z wojskami niemieckimi, posuwającymi się naprzód z Zachodu. W obliczu wspólnego wroga, wbrew wcześniejszemu ślubowaniu bezwzględnej walki z Niemcami o niepodległą Polskę, gen. Józef Dowbor-Muśnicki zdecydował się na rokowania z dowództwem Ober-Ostu, które zostały usankcjonowane umową z 26 lutego 1918 r. I Korpus Polski został uznany za wojsko neutralne i objął swoim zarządem kilka powiatów Białorusi. Podporządkował się także władzy warszawskiej Rady Regencyjnej. Jednak po zawarciu pokoju przez państwa centralne z Rosją, Niemcy przestali być zainteresowani pomocą wojska Dowbora-Muśnickiego. W dłuższej perspektywie nie byli też skłonni tolerować oddziałów polskich na okupowanym przez siebie terenie (mimo, że formalnie weszły w skład Wehrmachtu, jako część Polskiej Siły Zbrojnej gen. Beselera).

20 maja 1918 r. Niemcy przesyłają polskiemu dowództwu żądanie rozbrojenia I Korpusu. 21 maja pełnomocnik gen. J. Dowbora-Muśnickiego podpisuje w jego imieniu warunki kapitulacji. Rozgoryczeni tym faktem żołnierze wchodzący w skład Polskiej Organizacji Wojskowej (zorganizowanej w I KP przez byłego legionistę kpt. Leopolda Lisa-Kulę) organizują spisek w jego szeregach. Aresztują gen. Dowbora-Muśnickiego i przejmują dowództwo nad Korpusem. Nie znajdują jednak pełnego poparcia wśród oficerów i tym samym próba pchnięcia oddziałów do walki z Niemcami "spala na panewce". Gen. Dowbor-Muśnicki zostaje zwolniony z aresztu, a członkowie spisku postawieni przed sądem polowym. Wśród nich znajduje się Melchior Wańkowicz, późniejszy autor słynnego reportażu wojennego "Bitwa o Monte Cassino".

Prezentowane poniżej dokumenty oświetlają tragiczny epilog dziejów I Korpusu Polskiego w Rosji. Przytaczają one m.in. tekst umowy z dowództwem niemieckim, stanowisko gen. J. Dowbora-Muśnickiego oraz treść listu jednego z oficerów korpusu. Publikujemy także poświadczenie zwolnienia z wojska starszego podoficera Władysława Janiczka, który mieszkał w Łodzi.

Tomasz Walkiewicz