Archiwum Państwowe w Łodzi

Tradycja obchodów Święta Trzeciego Maja

20 kwietnia 2011

Obchody rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja 1791 r., zależnie od okresu historycznego, były zakazane i przemilczane przez władze lub oficjalne i uroczyste. Z reguły towarzyszyły im manifestacje ludności gromadzącej się na ulicach, placach i w świątyniach.

Próby publicznych obchodów podejmowano podczas rozbiorów, jednak szczególnie w zaborze rosyjskim, spotykało się to z represjami. Dyskusje na temat znaczenia Ustawy Rządowej toczyły się natomiast w środowiskach polityków emigracyjnych czy krakowskiej szkoły historycznej. W latach walki o niepodległość polska pamięć o Konstytucji przetrwała, masowe demonstracje w 100. i 125. rocznicę jej uchwalenia przypominały o utraconej państwowości.

Po odzyskaniu niepodległości uroczyste obchody organizowały władze państwowe i samorządowe. Brali w nich udział m.in. wojskowi, duchowni i członkowie stowarzyszeń. Jednocześnie stosunek do Święta podzielił partie polityczne. Wobec odrzucenia przez Sejm wniosku socjalistów o wprowadzenie dnia wolnego podczas tradycyjnego święta robotniczego 1 maja, odmawiali oni uznawania Święta Narodowego. Tuż przed wybuchem II wojny światowej trzeciomajowe obchody były z kolei okazją do zamanifestowania ofiarności społeczeństwa na rzecz siły zbrojnej państwa.

Po wojnie nowe władze stopniowo marginalizowały Święto, obchodząc uroczyście Święto Pracy 1 maja i Dzień Zwycięstwa 9 maja. Wkrótce zostało ono oficjalnie zniesione. Niepokój władzy budziły motywy patriotyczne, które przetrwały podczas trzeciomajowych uroczystości kościelnych. Rządzący ograniczali znaczenie Święta do organizowanych w tym terminie "Dni Oświaty", czy "Dnia Stronnictwa Demokratycznego". W latach 80. XX w. do tradycji nawiązał ruch społeczny Solidarność organizujący niezależne, masowe obchody.
Święto wróciło do kalendarza oficjalnych rocznic po 1989 r., a rok później Sejm ustanowił w dniu 3 maja Święto Narodowe.

Postanowienia Konstytucji 3 Maja 1791 r. i okoliczności jej uchwalenia różnie bywały oceniane przez historyków i publicystów. Niezależnie od tego, Święto 3 Maja przetrwało w pamięci zbiorowej Polaków, łącząc nas szczególnie w momentach przełomowych. Sama Konstytucja z aktu prawnego stała się symbolem historyczno-narodowym. Kolejne rocznice jej uchwalenia były okazją do zamanifestowania wolności narodu względem obcej władzy, czy suwerenności społeczeństwa wobec rządzących. Wielokrotnie powracały słowa z końca XVIII w.: "Nasze wolności są zagwarantowane; jesteśmy wolnym i niepodległym narodem; zrzuciliśmy więzy niewoli i złych rządów".

  K A L E N D A R I U M

1791 - uchwalenie przez Sejm Wielki Konstytucji 3 Maja
1792 - obchody pierwszej rocznicy, ceremonia wmurowania kamienia węgielnego pod Świątynię Opatrzności Bożej w Warszawie jako wyraz dziękczynienia za uchwalenie Ustawy Rządowej
1891 - obchody stulecia uchwalenia Konstytucji 3 Maja w trzech zaborach i w ośrodkach emigracyjnych
1907 - odezwa Henryka Sienkiewicza na rzecz zbiórki funduszy na polską oświatę
1916 - wielkie manifestacje niepodległościowe w Warszawie i Łodzi
1918 - manifestacje przeciwko przekazaniu na mocy traktatów brzeskich Ukrainie Chełmszczyzny i Podlasia
1919 - rocznica uchwalenia Konstytucji staje się świętem narodowym
1924 - papież Pius XI ustanawia święto Matki Bożej Królowej Polski dla upamiętnienia Konstytucji 3 Maja
1946 - manifestacja na rzecz niepodległości i starcia z siłami porządkowymi w Krakowie, studenci manifestujący w Łodzi ostrzelani przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa
1951 - zniesienie Święta przez władze
1966 - kościelno-patriotyczne obchody milenium chrztu Polski na Jasnej Górze z głównymi uroczystościami 3 maja
1980 - odrodzenie tradycji niezależnego świętowania 3 Maja, demonstracja w Gdańsku
1982 - manifestacja patriotyczna w Warszawie przeciwko stanowi wojennemu rozproszona przez milicję
1987 - pochód w Krakowie rozbity przez organy bezpieczeństwa
1990 - przywrócenie przez Sejm Narodowego Święta Trzeciego Maja
2011 - 220 rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja

Autor: Piotr Strembski

Galeria

  • Powiększ zdjęcie 1906 r.:

    1906 r.: "Warunki chwili bieżącej nie pozwoliły nam uczcić dnia Trzeciego Maja" Rozwój, 3 maja 1906 r.

  • Powiększ zdjęcie 1906 r.: Wezwanie Henryka Sienkiewicza do wsparcia finansowego Polskiej Macierzy Szkolnej Rozwój, 30 kwietnia 1907 r.

    1906 r.: Wezwanie Henryka Sienkiewicza do wsparcia finansowego Polskiej Macierzy Szkolnej Rozwój, 30 kwietnia 1907 r.

  • Powiększ zdjęcie 1907 r.: Karta pamiątkowa Daru Narodowego 3 Maja dla Polskiej Macierzy Szkolnej Archiwum rodziny Leinweberów Łódź, sygn. 11

    1907 r.: Karta pamiątkowa Daru Narodowego 3 Maja dla Polskiej Macierzy Szkolnej Archiwum rodziny Leinweberów Łódź, sygn. 11

  • Powiększ zdjęcie 1915 r.:

    1915 r.: "Zbudźcie się z letargu wygodnego, bo Polska nie przyjdzie sama, ale ją trzeba pracą serdeczną zdobywać" Zbiór druków i pism ulotnych, sygn. 603

  • Powiększ zdjęcie 1916 r.:

    1916 r.: "Przedstawiciele obywatelstwa łódzkiego bez różnicy wyznania i odcieni politycznych..." Zbiór druków i pism ulotnych, sygn. 448a

  • Powiększ zdjęcie 1916 r.:

    1916 r.: "... stanęli w zwartych szeregach w pochodzie narodowym, po raz pierwszy widzianym w Łodzi" Zbiór ikonograficzny Archiwum Państwowego w Łodzi, sygn. W-I 5/33

  • Powiększ zdjęcie 1917 r.:

    1917 r.: "I oto dziś po 126 latach (...) święcimy tryumf i zwycięstwo wielkich umysłów i wielkich serc" Łódzka Gmina Wyznaniowa Żydowska, sygn. 87

  • Powiększ zdjęcie 1917 r.:

    1917 r.: "Niechaj na znak święta narodowego ustanie wszelka praca w warsztatach, biurach, handlu i szkołach!" Łódzka Gmina Wyznaniowa Żydowska, sygn. 87

  • Powiększ zdjęcie 1919 r.:

    1919 r.: "Łódź, która gorąco umiłowała Polskę i wolność - świeci przykładem spokoju i ładu Ojczyźnie całej - a synowie jej walczą na kresach i świecą przykładem męstwa" Zbiór druków i pism ulotnych, sygn. 392

  • Powiększ zdjęcie 1919 r.: Bohaterski żołnierz nasz walczy zwycięsko i chlubnie o ustalenie granic na wschodzie. A czeka nas równie zawzięta, acz może bezkrwawa, walka o tereny plebiscytowe

    1919 r.: Bohaterski żołnierz nasz walczy zwycięsko i chlubnie o ustalenie granic na wschodzie. A czeka nas równie zawzięta, acz może bezkrwawa, walka o tereny plebiscytowe" Zbiór druków i pism ulotnych, sygn. 448a

  • Powiększ zdjęcie 1924 r.:

    1924 r.: "Strzelcy w defiladzie [3 maja]" Zbiór ikonograficzny Archiwum Państwowego w Łodzi, sygn. W-I 6/247

  • Powiększ zdjęcie 1925 r.:

    1925 r.: "Odrodzenie kraju może nastąpić tylko przez fizyczną regenerację" Kurier Łódzki, 3 maja 1925 r.

  • Powiększ zdjęcie 1927 r.: Poświęcenie w dniu 3 maja kamienia węgielnego pod budowę pomnika Tadeusza Kościuszki w Łodzi Kurier Łódzki, 15 maja 1927 r.

    1927 r.: Poświęcenie w dniu 3 maja kamienia węgielnego pod budowę pomnika Tadeusza Kościuszki w Łodzi Kurier Łódzki, 15 maja 1927 r.

  • Powiększ zdjęcie 1928r.: Program uroczystego posiedzenia Rady Miejskiej [w Łodzi] w dniu Święta Narodowego 3 Maja - przyznanie Julianowi Tuwimowi Nagrody Literackiej m. Łodzi Akta miasta Łodzi, sygn. 12561

    1928r.: Program uroczystego posiedzenia Rady Miejskiej [w Łodzi] w dniu Święta Narodowego 3 Maja - przyznanie Julianowi Tuwimowi Nagrody Literackiej m. Łodzi Akta miasta Łodzi, sygn. 12561

  • Powiększ zdjęcie 1929 r.: Trzeciomajowa manifestacja na ul. Piotrkowskiej w Łodzi Archiwum Włodzimierza Pfeiffera (księgarza i fotografa łódzkiego), sygn. 567

    1929 r.: Trzeciomajowa manifestacja na ul. Piotrkowskiej w Łodzi Archiwum Włodzimierza Pfeiffera (księgarza i fotografa łódzkiego), sygn. 567

  • Powiększ zdjęcie 1933 r.:

    1933 r.: "W niepodległej Polsce drogą reform społecznych do lepszej, sprawiedliwszej przyszłości" Zbiór druków i pism ulotnych, sygn. 448a

  • Powiększ zdjęcie 1933 r.: Akademia 3 maja dla Klubu Pracowniczego Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych K. Scheiblera i L. Grohmana w Łodzi Zbiór ikonograficzny Archiwum Państwowego w Łodzi, sygn. W-I 6/189

    1933 r.: Akademia 3 maja dla Klubu Pracowniczego Zjednoczonych Zakładów Włókienniczych K. Scheiblera i L. Grohmana w Łodzi Zbiór ikonograficzny Archiwum Państwowego w Łodzi, sygn. W-I 6/189

  • Powiększ zdjęcie 1936 r.: Fragment sprawozdania starosty powiatowego w Łodzi o sytuacji społeczno-politycznej w maju Starostwo Powiatowe Łódzkie, sygn. 1297

    1936 r.: Fragment sprawozdania starosty powiatowego w Łodzi o sytuacji społeczno-politycznej w maju Starostwo Powiatowe Łódzkie, sygn. 1297

  • Powiększ zdjęcie 1937 r.: Sprawozdanie z uroczystości w Łodzi w dniu 3 maja Akta miasta Łodzi, sygn. 13909

    1937 r.: Sprawozdanie z uroczystości w Łodzi w dniu 3 maja Akta miasta Łodzi, sygn. 13909

  • Powiększ zdjęcie 1937 r.: Sprawozdanie z uroczystości w Łodzi w dniu 3 maja Akta miasta Łodzi, sygn. 13909

    1937 r.: Sprawozdanie z uroczystości w Łodzi w dniu 3 maja Akta miasta Łodzi, sygn. 13909

  • Powiększ zdjęcie 1939r.: Inicjatywa zorganizowania w dniu 3 maja wieczoru poetów łódzkich na dozbrojenie armii Akta miasta Łodzi, sygn. 13912

    1939r.: Inicjatywa zorganizowania w dniu 3 maja wieczoru poetów łódzkich na dozbrojenie armii Akta miasta Łodzi, sygn. 13912

  • Powiększ zdjęcie 1939r.: Inicjatywa zorganizowania w dniu 3 maja wieczoru poetów łódzkich na dozbrojenie armii Akta miasta Łodzi, sygn. 13912

    1939r.: Inicjatywa zorganizowania w dniu 3 maja wieczoru poetów łódzkich na dozbrojenie armii Akta miasta Łodzi, sygn. 13912

  • Powiększ zdjęcie 1945 r.:

    1945 r.: "Dzień 3 Maja obchodzić będziemy jako tradycyjne święto państwowe" Komitet Łódzki Polskiej Partii Robotniczej, sygn. 96

  • Powiększ zdjęcie 1945 r.:

    1945 r.: "Trzeci Maja jest nie przeciwstawieniem,..." Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Łowiczu, sygn. 11

  • Powiększ zdjęcie

    "... lecz narodowym uzupełnieniem posiadającego ogólnoludzkie znaczenie i światowe obywatelstwo Święta Pierwszomajowego" Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej w Łowiczu, sygn. 11

  • Powiększ zdjęcie 1947r.: Studenckie pierwszomajowe pochody i akademia z okazji 3 Maja Zarząd Terenowy Akademickiego Związku Walki Młodych

    1947r.: Studenckie pierwszomajowe pochody i akademia z okazji 3 Maja Zarząd Terenowy Akademickiego Związku Walki Młodych "Życie" w Łodzi, sygn. 12

  • Powiększ zdjęcie 1967r.:

    1967r.: "Uroczystości kościelne związane z dniem 3 maja br. miały przebieg spokojny" Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi, sygn. 2275

  • Powiększ zdjęcie 1967r.:

    1967r.: "Uroczystości kościelne związane z dniem 3 maja br. miały przebieg spokojny" Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi, sygn. 2275

  • Powiększ zdjęcie 1970 r.:

    1970 r.: "Dni Oświaty, Książki i Prasy trwać będą od 3 maja" Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Łódź - Bałuty, sygn. 738

  • Powiększ zdjęcie 1981 r.:

    1981 r.: "Przewodniczący A. Słowik wygłosił przemówienie, w którym m.in. mówił o nawiązywaniu przez "Solidarność" do najszczytniejszych sformułowań Konstytucji 3 Maja" Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 1439

  • Powiększ zdjęcie 1982 r.: Represje wobec uczestników nielegalnych manifestacji z 1 i 3 maja Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 1457

    1982 r.: Represje wobec uczestników nielegalnych manifestacji z 1 i 3 maja Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 1457

  • Powiększ zdjęcie 1982 r., Ocena nieoficjalnych manifestacji i oficjalnych obchodów trzeciomajowych w okresie stanu wojennego Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 1457

    1982 r., Ocena nieoficjalnych manifestacji i oficjalnych obchodów trzeciomajowych w okresie stanu wojennego Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 1457

  • Powiększ zdjęcie 1985 r.: Plakat wydany z okazji 194 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 13311

    1985 r.: Plakat wydany z okazji 194 rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 13311

  • Powiększ zdjęcie 1986 r.:

    1986 r.: "Scenariusz uroczystości składania kwiatów pod pomnikiem Tadeusza Kościuszki w ramach wojewódzkich obchodow rocznicy Konstytucji 3 Maja" Komitet Łódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, sygn. 1861

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2011-04-20
Data publikacji:2011-04-20
Osoba sporządzająca dokument:Piotr Strembski
Osoba wprowadzająca dokument:Wojciech Kowaluk
Liczba odwiedzin:38723