Wybory do rad miejskich

Odbudowa państwowości polskiej po okresie zaborów dokonuje się we wszystkich przejawach życia społecznego, zwłaszcza w zakresie ustawodawstwa. Ujednolicenia wymaga przede wszystkim samorząd terytorialny funkcjonujący do tej pory w odmiennych ramach prawnych, narzuconych przez państwa zaborcze. Przełom 1918/1919 r. to czas tworzenia pierwszych aktów prawnych normujących instytucję samorządu terytorialnego. Największe zmiany w tym zakresie zachodzą na ziemiach byłego zaboru rosyjskiego - w byłym Królestwie Polskim (po powstaniu styczniowym, aż do wybuchu I wojny światowej, jedyną formą samorządu był na jego terenie samorząd wiejski).

Dekret Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego z dnia 13 grudnia 1918 r. wprowadza tymczasową ordynację wyborczą do rad miejskich na terenie byłego Królestwa Polskiego. Zgodnie z art. 9 ww. dekretu, Minister Spraw Wewnętrznych ma wydać regulamin szczegółowy i przepisy wykonawcze dotyczące wyborów.

W myśl zapisów "Regulaminu wyborczego do Rad Miejskich" z dnia 17 grudnia 1918 r. czynne prawo wyborcze mają wszyscy obywatele bez różnicy płci, którzy: ukończyli 21 lat, posiadają przynależność państwową polską oraz mieszkają na terenie danej gminy przynajmniej od 6 miesięcy. Nowością jest przyznanie czynnego prawa wyborczego również emigrantom zarobkowym. Osoby te muszą jednak spełniać następujące warunki: mieszkać w mieście w chwili ogłoszenia wyborów oraz potwierdzić swój stały, sześciomiesięczny pobyt w nim przed wyjazdem za pracą. Czynnego prawa wyborczego nie posiadają osoby "pozostające pod kuratelą lub upadłością", osoby pozbawione praw lub ograniczone w prawach na mocy wyroku sądowego i wreszcie osoby utrzymujące "szynki i domy rozpusty". Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, posiadającym czynne prawo wyborcze, które ukończyły 25 lat oraz umieją pisać i czytać po polsku. Liczba radnych w miastach uzależniona jest od liczby ludności, głosowanie ma być tajne i odbywać się na zasadach proporcjonalności. Kadencja rad miejskich ma trwać do czasu uchwalenia nowej ustawy wyborczej miejskiej przez Sejm, nie dłużej jednak niż 3 lata.

Podjęte działania zmierzające do uregulowania sytuacji samorządu miejskiego wynikają z narastających oczekiwań społecznych. W swoich założeniach mają mieć charakter przejściowy, w praktyce przetrwają do lat 30-tych XX w.

Anna Kaniewska